Παραδοσιακά η Σοσιαλδημοκρατία ορίζεται, ως ο πολιτικός χώρος που εκφράζει τον κόσμο της εργασίας και τα πλατιά λαϊκά στρώματα των μη προνομιούχων.
Στη σημερινή όμως εκδοχή της, οι σοσιαλδημοκράτες τείνουν να εμφανίζονται ως οι πιο αποτελεσματικοί διαχειριστές του καπιταλιστικού συστήματος, μετά από μια συνειδητή απόφαση εγκατάλειψης της επαναστατικής δυναμικής που τους συνόδευσε, την εποχή της ιστορικής τους εμφάνισής στο πολιτικό προσκήνιο.
Αμέσως μετά τον β’ παγκόσμιο πόλεμο, η αλματώδης οικονομική ανάπτυξη της Δυτικής Ευρώπης, δημιούργησε προϋποθέσεις κοινωνικής ειρήνης και το εργατικό ζήτημα που ταλάνιζε το κόσμο της εργασίας για πολλά χρόνια, διευθετήθηκε με τη δημιουργία του θεσμού των συλλογικών διαπραγματεύσεων.
Η σταδιακή οικοδόμηση συνθηκών κοινωνικής ειρήνης, μέσα στο καπιταλιστικό σύστημα, είχε ως αποτέλεσμα την απομάκρυνση της σοσιαλδημοκρατίας από το πυρήνα της ιστορικής της ταυτότητας, γενετικός κώδικας της οποίας ήταν η ταξική πάλη.
Έως τα τέλη της δεκαετίας του ’70, οι υψηλοί ρυθμοί μεγέθυνση της καπιταλιστικής οικονομίας, επέτρεπαν τη διατήρηση της πλήρους απασχόλησης, τις δαπάνες για την κοινωνική πρόνοια, χωρίς να υπονομεύεται η δυνατότητα κέρδους, κατ’ επέκταση και τα συμφέροντα του ιδιωτικού κεφαλαίου.
Στη περίοδο αυτή η σοσιαλδημοκρατία, αυτό που κυρίως επεδίωξε ήταν η μετατροπή του δημοσίου από έναν απλό τροφοδότη αγαθών και υπηρεσιών, που για τεχνικούς λόγους δεν μπορούσαν να παραχθούν από τον ιδιωτικό τομέα, σε μια ”κεντρικά σχεδιασμένη αγορά”, με βασικές εξουσίες αναδιανομής του εισοδήματος, οι οποίες όμως, παρόλο που υποκαθιστούσαν εν’ μέρει τις λειτουργίες της καπιταλιστικής αγοράς, ταυτόχρονα τις λάμβαναν σοβαρά υπόψη.
Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο, τη περίοδο που η σοσιαλδημοκρατία κυριάρχησε πολιτικά στην ανεπτυγμένη Δύση, το κράτος ανέλαβε έναν νέο πολιτικό ρόλο, ο οποίος μπορεί να σταχυολογηθεί ως εξής:
1.Στην προσπάθεια ρύθμισης της καπιταλιστικής αγοράς μέσω μιας κανονιστικής οικονομικής πολιτικής, με το δημόσιο παράλληλα να εμπλέκεται στην διαδικασία αναδιανομής του πλούτου, μέσω μεταβιβαστικών πληρωμών και επιδοτήσεων.
2.Στην ανάληψη της ευθύνης ανάπτυξης, της επιστήμης και της τεχνολογίας.
3.Στην δημιουργία του κράτους πρόνοιας.
4.Στην επέκταση των κοινωνικών δικαιωμάτων ως συντελεστής διεύρυνσης της δημοκρατίας.
Το οικονομικό υπόβαθρο πάνω στο οποίο στηρίχθηκε η πολιτική αυτή επιλογή, έγκειται στο γεγονός ότι η συσσώρευση κεφαλαίου σε συνθήκες καπιταλιστικής οικονομίας, μπορεί να επιτευχθεί με την τόνωση της ζήτησης διαμέσου της δημοσιονομικής και νομισματικής επέκτασης. Το υπόδειγμα αυτό ανάπτυξης έφτασε στα όριά του, όταν κλιμακώθηκε ο πληθωρισμός, συμπιέστηκαν τα κέρδη του κεφαλαίου, πράγμα που είχε ως άμεση συνέπεια το πάγωμα των επενδύσεων, την αύξηση της ανεργίας και την εμφάνιση στη συνέχεια φαινομένων στασιμοπληθωρισμού.
Στο σημείο αυτό, η περίοδος (1945 – 1975) της οικονομικής μεγέθυνσης που επέτρεπε συνθήκες πλήρους απασχόλησης, επιμερισμό του κέρδους από την αύξηση της παραγωγικότητας σε κράτος, εργοδότες και εργαζομένους και που επέτρεπε την εφαρμογή πολιτικών συνοχής και κοινωνικής πρόνοιας, είχε φθάσει στο τέλος της και η κρίση ταυτότητας της σοσιαλδημοκρατίας μόλις ξεκινούσε. Είδη από το 1975, εννέα χώρες του ΟΟΣΑ παρουσίαζαν αρνητικούς ρυθμούς ανάπτυξης.
Η αιτία της κρίσης στο οικονομικό υπόδειγμα ανάπτυξης που η σοσιαλδημοκρατία είχε προκρίνει, βρίσκονταν στο ότι η δομή συσσώρευσης του κεφαλαίου και η πολιτική ηγεμονία που αυτό εξασφάλιζε, άρχισε να γίνεται εμπόδιο για την αξιοποίηση ιδιωτικών κεφαλαίων. Αυτό σήμαινε πως ο τρόπος ρύθμισης της οικονομικής, πολιτικής και κοινωνικής διαδικασίας παραγωγής κέρδους που υιοθετήθηκε σε μια συγκεκριμένη ιστορική στιγμή, είχε ωριμάσει σε τέτοιο βαθμό, που έπαψε πλέον να εξυπηρετεί τις ανάγκες αυτές, ενώ ταυτόχρονα στέκονταν εμπόδιο στην αξιοποίηση του συσσωρευμένου ιδιωτικού κεφαλαίου.
Η αδυναμία της σοσιαλδημοκρατίας να εξασφαλίσει συνθήκες αναπαραγωγής του οικονομικού υποδείγματος που πρότεινε, με όρους σταθερής κερδοφορίας για το κεφάλαιο, άνοιξε διάπλατα τις πόρτες στην νεοφιλελεύθερη θύελλα, θεωρητική θεμελίωση της οποίας ασκείτο συστηματικά στα πανεπιστήμια του Σικάγο και του Στάνφορντ και η οποία βρήκε στη συνέχεια την πολιτική της έκφρασή στο πρόσωπό του Ρέιγκαν και της Θάτσερ.
Ταυτόχρονα η παγκοσμιοποίηση των αγορών, έθεσε σαφή όρια στην ικανότητα παρέμβασης του κράτους προκειμένου να διατηρηθεί η ικανότητα παραγωγής κέρδους σε εθνικό επίπεδο, με αποτέλεσμα το ίδιο το κράτος να γίνεται σταδιακά συντελεστής της κρίσης, δεδομένου ότι αδυνατούσε να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες που απαιτούσε η βούληση της παγκόσμιας ιδιωτικής οικονομικής ολιγαρχίας.
Στο πλαίσιο του διεθνούς οικονομικού ανταγωνισμού, μεγάλο μέρος της εργατικής δύναμης αντικαταστάθηκε μέσω της εισαγωγής καινοτόμων τεχνολογικών εφαρμογών, γεγονός που είχε ως συνέπεια, ο συντελεστής ”εργάτης – παραγωγός – καταναλωτής” να χάσει την αξία του, στην εξίσωση που αφορά την κερδοφορία του ιδιωτικού κεφαλαίου.
Αυτό με τη σειρά του, παρέσυρε σε πολιτικό επίπεδο, μια σειρά από θεσμούς που η σοσιαλδημοκρατία είχε δημιουργήσει, κατοχυρώνοντας συγκεκριμένα κοινωνικά δικαιώματα.
Το κοινωνικό κράτος για παράδειγμα, παρουσιάστηκε ως μια παροχή του κεφαλαίου, σε αντάλλαγμα της εκμετάλλευσης της εργατικής δύναμης, στο βωμό της οικονομικής μεγέθυνσης και της κερδοφορίας. Η συλλογική ευημερία επλήγη βάναυσα, καθώς αντιμετωπίστηκε κυρίως ως ατομική απαίτηση, παρά ως δικαίωμα και υποχρέωση της πολιτείας απέναντι στο κοινωνικό σύνολο.
Η πολιτική επικράτηση του νεοφιλελευθερισμού, γέννησε σταδιακά προβλήματα δημοκρατίας και νέας γεωπολιτικής κρίσης, σε σημείο που σήμερα πολλοί να θεωρούν, ότι απειλείται η ίδια η ύπαρξη της ανθρωπότητας.
Η σοσιαλδημοκρατία απέτυχε, διότι λειτουργώντας μέσα σε ένα αυστηρά καπιταλιστικό πλαίσιο, δεν κατάφερε να πείσει θεσμικά την οικονομική ολιγαρχία, ότι ο σοσιαλισμός, δεν είναι απλά ένα Κίνημα με κοινωνικά αιτήματα για το κόσμο της εργασίας, αλλά η προοπτική ανάπτυξης και μετασχηματισμού της ίδιας της κοινωνίας, στηριζόμενος σε σοβαρή οικονομική επιστημονική ανάλυση.
Στο βαθμό που σήμερα, ως παγκόσμια κοινωνία, αρνούμαστε να κατανοήσουμε ότι η συλλογική ευημερία, δεν προϋποθέτει αναγκαστικά οικονομική μεγέθυνση, είναι αδύνατο να αλλάξει η ηθική των οικονομικών σχέσεων, μέσα στο καπιταλιστικό σύστημα.
Το ΠΑΣΟΚ στην Ελλάδα, παρασυρόμενο πιθανώς από τις γενικότερες διεθνής πολιτικές εξελίξεις, προσχώρησε σταδιακά στη θέση ότι το αστικό κράτος μπορεί να χρησιμοποιηθεί μέσα στα καπιταλιστικά πλαίσια, για την εισαγωγή και την εγκαθίδρυση του σοσιαλισμού.
Οι αλεπάλληλες πολιτικές ήττες, η συρρίκνωση των εργατικών συνδικάτων, οι αλλαγές στο χώρο της παραγωγικής βάσης, προκαλούν αναμφίβολα ένα βαθύ αναστοχασμό για το πως πρέπει να κινηθεί το κόμμα, αλλά και γενικότερα η σοσιαλδημοκρατία από εδώ και πέρα.
Στα θεματικά περιφερειακά συνέδρια που έχουν προγραμματιστεί και που αναμένεται να οδηγήσουν στο πολιτικό συνέδριο του Μαΐου, ελπίζω κι εύχομαι, αυτή η συζήτηση να γίνει με σοβαρότητα και τόλμη, για να μπορέσει τελικά το ΠΑΣΟΚ να απαντήσει πειστικά, στα αμείλικτα πολιτικά ερωτήματα που έχει γεννήσει η παγκοσμιοποίηση.
*Ο Φίλιππος Βουκελάτος είναι Τεχνολόγος Τροφίμων, μέλος του ΠΑΣΟΚ, πρώην μέλος της Νομαρχιακής Επιτροπής Λευκάδας, ενώ ήταν και υποψήφιος στις εκλογές του 2023 για την Περιφέρεια Ιονίων Νήσων με τον συνδυασμό (”ΜΕΝΟΥΜΕ ΙΟΝΙΟ”), που επίσημα στήριξε το κόμμα, στα νησιά του Ιονίου.
